O catedrático en Dereito Constitucional e cofundador de Unión Centro Democrática Óscar Alzaga presentaba na Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela o seu libro “La conquista de la transición (1960-1978): memorias documentadas”. A obra trata sobre discursos mitificados e as diferentes versión da transición, así como a necesidade de afondar nas fontes extraoficiais para establecer un revisionismo do período. O compañeiro Arturo Real López tivo a oportunidade de entrevistalo.
Que opina do tabú que parece existir no Estado español hoxe arredor da idea de reforma constitucional e das escasas reformas existentes ata o momento, tan condicionadas polas presións europeas?
As constitucións, como toda norma de dereito público e en menor medida de dereito privado, necesitan unha adaptación a unha realidade cambiante. É dicir, o dereito non é teoloxía. O dereito constitucional é parte dun ordenamento xurídico que é dinámico. Conseguintemente, o que hoxe acontece en Europa é que o único país membro da Unión Europea que dende o ano 1977, dende hai 47 anos, ten unha alerxia á reforma constitucional é España. O contrapunto modélico, diría eu, ofréceo Alemaña. Este país ten unha traxectoria, dende o ano 1949 que aprobou a Lei Fundamental de Bonn, hai máis de 70 anos, de aproximadamente unha reforma por ano.
Hai unha falta de cultura constitucional, e falta de conciencia da clase política de que a Constitución non é só a primeira lei do ordenamento xurídico. E entre a clase política alemá, por exemplo no Senado, ten cerca dun 50% de senadores que son catedráticos de universidade, en parte polo sistema de elección de senadores que é un debate co cal a poboación percibe o rigor e calidade dos candidatos. Comparar o nivel dos senadores alemáns e os españois é incluso de mala educación, porque non se poden comparar cousas que non teñen nada que ver.
Relacionado con este último aspecto e dende o inicio da transición ¿existe unha percepción do Senado como unha institución que non está moi ben definida, ao contrario que o Congreso dos Deputados nas súas atribucións á sociedade?
Dentro da ciencia xurídica, temos argumentos en prol dun sistema unicameral ou bicameral. A maior parte das democracias avanzadas de Europa e América baséanse no bicameralismo, que permite un debate dobre e un sistema de representación que se complementa. Todo sistema de representación ten escoramentos, pero a compensación do un co outro leva a que existan dous colectivos representativos pero diferentes en composición. O primeiro produce unhas consecuencias arredor dun debate de lei ou problema de país, e o segundo da un enfoque complementario. Polo tanto, o prestixio e interese que levanta na sociedade o noso Senado é mínimo, porque para comezar os políticos principais do noso país non queren ir ao mesmo.
En relación ao Título VIII (sobre a ordenación territorial do Estado) da vixente Constitución, podemos vernos nun momento de reflexionar sobre este título? Que discrepancias levantou a súa redacción?
A miña opinión é particular, como catedrático de dereito constitucional. A ordenación territorial do poder que está consagrada nas democracias avanzadas é o modelo federal. Non é algo deste tempo de século XXI que levamos, senón que xa no século XX estaba moi claro, cando iniciamos os traballos da nosa Constitución.
Cando fixeron correr a lista de Madrid, o meu amigo Landelino Lavilla, que estaba de ministro de Xustiza, pensaba que ningún dos tres poñentes de UCD para a Constitución era de dereito constitucional. Un era Letrado das Cortes, Herrero, e tíñase examinado dos temas das Leis Fundamentais do Réxime, pero no franquismo os temarios eran sobre o dereito positivo público do propio réxime. De Dereito Constitucional, entendido como se entendía no resto de Europa, aqueles tres bos amigos non sabían, ou sabían moi pouquiño. Por iso Lavilla fixo correr as listas, colocou a un xurista deputado como Fiscal Xeneral do Reino, e quedaba unha vacante, que ocupei eu. Deume unha cita no ministerio, e me preguntou como vía os debates. Díxenlle que estaba de acordo cunhas cousas, con outras menos, e que non entendía o rexeitamento á solución federal nun país como España, destinado a integrarse na Comunidade Económica Europea, na que xa había países de estrutura federal e ningún con estruturas de caucho que ninguén sabe en que consisten como o noso sistema autonómico.
O noso sistema autonómico permitíalle aos que viñan do franquismo, que amaban moito o Estado central, que recoñeceran certa autonomía. Iso podía converter ao estado en autonómico pero con moi pouca autonomía ás rexións. Pero, en España hai zonas con partidos nacionalistas que na IIª República reivindicaron a independencia e estiveron na guerra coas súas bandeiras, caso de Cataluña e de País Vasco e outros exemplos… E resulta que así temos un modelo que non sabemos o que é, pero que permite aos nacionalistas dicir que queren o 99’9% de autonomía, e logo na Unión teremos as conexións que os Tratados de Roma e subseguintes establecen.
Cal é a percepción que había dende Madrid, dende os círculos de oposición universitaria ao Réxime, que tiñan da oposición noutras áreas do Estado? Por exemplo, a sectores democristiáns doutras universidades e campus. A perspectiva dende o centro do Estado cara outras áreas do mesmo.
Eu tiña fundado a Unión de Estudantes Demócratas (UED), apostando pola relación humana que apoiaban os movementos de apostolado segrar, moi importantes e populares entón na mocidade. A creación da UED comeza en Madrid, e logo vaise reproducindo nas universidades de provincias. Había xente, por exemplo no Movemento Demócrata Cristián durante o papado de Pablo VI, os movementos de apostolado en España medran, e o fan os que teñen unha connotación tácita antifranquista.
O que pasaba era que había outras universidades no que iso non era tan fácil. É dicir, as realidades de universidades, como a de Barcelona, era moi diferente da realidade da de Madrid. Porque alí tiñan unha estrutura xuvenil, Unió Democrática de Catalunya, que era un partido nacionalista catalán e democristiano que estaba na internacional democristiá e dirixía Antón Cañellas e logo Llibert Cuatrecasas. Eles querían ter as súas propias organizacións xuvenís. E o mesmo pasaba co nacionalismo vasco. Este estaba tamén na internacional democristiá, pero as súas xuventudes eran principalmente nacionalistas; entón a relación que tiñan con nós era correcta pero non era operativa.
Entón algunhas universidades tiñan a sorte de que un grupo de xente facíao ben e creaba a UED. En Sevilla, Córdoba, Valencia… fíxose ben. E logo había outras universidades nas que vías que iso non arrancaba.
Pasaba tamén nos partidos políticos, algúns tiñan máis e mellor estrutura e peso nunhas provincias que nas outras. E iso debíase a que tiñan un equipo ben estendido, que traballaba correctamente e adicándolle tempo, e tiña redes densas. A explicación vai polo operativo, e escapa do macro, de tentar entendelo só polas estruturas socioeconómicas da provincia e as súas tradicións históricas. Era simplemente quen tiña incentiva e boa actuación, e cales foron os grupos que foron operativos. Nestas cuestións, con outras explicacións saes da realidade.
De cara a construción do espazo político da transición. Dentro da UCD, como gran coalición de partidos e de proxectos, como foi a inclusión de figuras locais e rexionais como Meilán Gil ou Pío Cabanillas?
Meilán, a quen eu non coñecín moito, tiña unha carreira no Réxime de menos anos que Pío, pero era Secretario Xeral Técnico do Plan de Desenvolvemento e militaba no Opus Dei. Este Plan estaba en mans de Laureano López Rodó, que tamén estaba no Opus. Supoño que non é casualidade que, pese a diferenza de idade, Laureano se fixase en José Luís Meilán e o introducise alí. O Secretario do Plan de Desenvolvemento tiña un peso polo propio peso na España entón do mesmo. Ao comezo, o comisario do Plan non tiña categoría de ministro. Como tal, López Rodó foi comisario moitos anos, e logo ministro-comisario. Pero o comisario do Plan era unha persoa que podía conseguir que houbese unhas subvencións de moitos miles de millóns de pesetas para un sector ou reducir de aranceis para un determinado produto… Iso significaba que o ministro de Industria vía que en certos temas a gran industria non quería falar con el, pero si co comisario do Plan, que podía producir cambios significativos que precisaban. Ser secretario desta comisoria do Plan non era algo menor, era un cargo moi relevante. Iso non era un cargo para calquera, Meilán Gil tivo iso, e era ter un estatus no franquismo.
Logo, sen querer ser crítico e só descritivo co que vin, invéntanse unhas vestimentas a efectos electorais… Meilán Gil inventa un nome para un partido inexistente aquí na Coruña…
O Partido Galego Independente (PGI)…
Non podía xa presumir de estar no franquismo… O franquismo, a partir de mediados dos anos 60, atopabase moi debilitado. Adolfo Suárez apuntouse a dicir que o que habia que facer aquí era unha coalición de rótulos que soaran ben: democristiáns, liberais, socialdemócratas, e tamén os rexionalistas da Coruña, das Canarias, de Baleares, os andalucistas… E ese conxunto permitiu poñerlle unha segunda marca aos que viñan do Movimiento. Os que viñan do Movimiento, de Falange Española Tradicionalista y de las JONS, que estiveron ocupando cargos, que estiveron no Consello Nacional do Movimiento e tiveron cargos no Goberno Civil de algures.
No teu discurso de entrada á Real Academia de Ciencias Morais e Políticas, no ano 2010, mencionabas que un dos grandes obxectivos da transición era a “institucionalización do consenso”. Poderíamos falar no momento social e político actual de éxito ou non neste aspecto?
O consenso básico supón o concerto dunhas regras e pautas de conduta para a sociedade, comunmente aceptadas. Ten que ser compatible coa toma de decisións de goberno e xestións polos órganos plurais nos que hai unha maioría, aínda que é temporal, con facultades de control e lexislativas definidas. É por iso que o consenso sempre afecta ao básico dunha sociedade plural, e van existir debates e discrepancias na sociedade a través do sistema de partidos vixente, e sobre un gran número de cousas tanto cotiás como relevantes. O consenso non se ten entendido ben pola dereita en España, porque por esa regra de tres o consenso tamén foi o Movimiento Nacional, e iso non é compatible cunha sociedade democrática.
Agradecementos á Facultade de Xeografía e Historia por cedernos o Paraninfo da Universidade para levar a cabo a entrevista.
