O 25 de agosto de 1823, cinco días despois da toma da cidade de Ourense polas tropas francesas e realistas, reconstituíuse o goberno absolutista previo á experiencia liberal dos tres anos anteriores[1]. A primeira Deputación Provincial de Ourense, constituída o 26 de maio de 1822, aboliuse e os seus procuradores -ben exiliados, ben purgados polo Antigo Réxime- caeron no esquecemento trala destrución sistemática da documentación da institución, asentada no antigo convento de Santo Domingo da capital. Dous séculos despois, a aparición de novas fontes primarias e a revalorización doutras secundarias da época, permítenos reconstruír a parte da vida política dos primeiros deputados provinciais de Ourense.
A corporación provincial
Se as fontes sobre o labor da entidade provincial preséntanse escasas e debedoras dos fondos documentais da corporación municipal de Ourense, o descoñecemento sobre os seus membros aínda foi maior. Ademais, a historiografía tampouco aportou moita máis luz. Porén, o Repositorio general de 1822 e a prensa histórica coetánea, principalmente o Boletín Oficial da Provincia de Ourense e a Gaceta de Madrid, aportáronos nova información.
| Distrito | Nome |
|---|---|
| Xefe Político – Presidente | Pedro Boado Sánchez |
| Vicepresidente – Intendente | Vicente Gil Taboada |
| Ourense | Pedro Ventura de Puga |
| Viana do Bolo | Vicente Álvarez Robleda |
| Ribadavia | José Fermoso |
| Celanova | José Martínez |
| O Carballiño | Roque Aliste |
| Verín | José Reigada |
| Maceda | Benito María Millán |
O presidente, Pedro Boado Sánchez, avogado e activo político liberal desde a guerra contra o francés, foi delegado subalterno dos distritos de Ourense e Tui (1820) e Xefe Político de Zamora (1820-1822). Gobernou a provincia ourensá entre marzo de 1822 e xullo de 1823, intre no que se vencella ás tropas liberais e fuxe a Portugal[2]. Embarcado nun navío con destino incerto segundo a historiografía, morreu durante a travesía polo afundimento do mesmo.
O vicepresidente e Intendente da provincia, Vicente Gil Taboada, moi probablemente fora o IX Conde de Taboada. Intendente gobernador en Trujillo (1791-1820), retornou á península trala declaración de independencia do Perú en 1821. Descoñecemos o seu papel político posterior á caída do réxime. Morreu en Santiago de Compostela en 1832[3].
O deputado por Ourense, Pedro Ventura de Puga, foi un letrado e fidalgo de ampla experiencia política. De corte moderado, foi o derradeiro señor de Fontefiz (A Peroxa) e participou activamente na Xunta Superior de Defensa do Reino de Galicia, chegando a viaxar a Londres. Asemade, foi rexedor perpetuo do concello de Ourense e deputado en Cortes (1834), á vez que escribiu diversos artigos de corte fisiocrático e ilustrado. Morreu en 1866 aos 91 anos.
O deputado por Viana, Vicente Álvarez Robleda, era propietario agrario natural de Vilaza (Monterrei) e veciño adoptivo da capital do Bolo. Membro da Deputación provincial en 1822 e na súa restauración de 1835, chegou a ser deputado electo para as Cortes de 1836 e senador en 1843, mais sen tomar nunca posesión dos cargos[4]. Asemade, en 1842 foi nomeado responsábel das antigüidades do distrito vianés pola Comisión Provincial de Monumentos Históricos e Artísticos de Ourense. Destaca que formara parte da comisión absolutista formada para reprimir aos liberais sublevados na Mezquita en 1830. Morreu ao redor da década de 1870.
Sobre o deputado de Ribadavia, José Fermoso, só sabemos que era propietario en Beade xa en 1811 e que, á altura de 1836, formaba parte dos electores do distrito do Avia. Por outra banda, o deputado por Celanova, José Martínez, foi avogado na vila de Curros. Xuíz do partido de Maceda (1823), deputado provincial de novo en 1835 e membro da Xunta provisional de goberno no inicio da rexencia de Espartero (1840), foi un dos maiores contribuíntes de Celanova ata a súa morte na década de 1850.
O deputado polo Carballiño, Roque Aliste, foi párroco en San Xoán de Piñeiro (Maside). Vencellado á parroquia xa desde a guerra de independencia ata a súa morte en 1836, mantivo o cargo de procurador provincial ata a súa disolución.
O deputado por Verín, José Reigada, foi avogado, corrixidor de Verín e Monterrei e presidente da Xunta de Defensa de Verín durante a guerra, así como como auditor de guerra honorario tralo seu fin. Membro da Deputación provincial tamén en 1835, foi promotor fiscal do xulgado de Verín (1841-1849) e do de Señorín-O Carballiño (1849). Á altura de setembro de 1860, xa falecera.
O deputado de Maceda, Benito María Millán de Silva, era párroco en San Salvador de Figueiroá (Sober) en 1822. Destaca o seu papel como comisionado pola Xunta de Defensa de Ourense en 1811, aínda que tamén foi secretario do concello ourensán (1814) e membro da Xunta Diocesana da diocese (1821).
Finalmente, tamén sabemos que o secretario da institución foi o ilustrado Lucas Labrada, quen asumiu o cargo en decembro de 1822 ata a caída do réxime[5]. Previamente, actuou como interino José Moure, sendo posíbel que fora a mesma persoa que o liberal e oficial militar exaltado e progresista de mesmo nome[6]. Destacou durante a guerra de 1808 e no primeiro conflito carlista, así como durante o conflito realista (1822-1823). Deputado por Galicia (1823), retornou do exilio en 1833 e ocupou diversos cargos políticos durante os períodos de goberno progresista, sendo o seu cumio o cargo de Gobernador civil de Ourense no verán de 1854.
[1] AHPOu, Concello de Ourense, Libros de Acordos, C. 24163/04, f. 37: 25-VIII-1823.
[2] AHPOu, Concello de Ourense, Libros de Acordos, C. 24163/04, f. 2: 13-VII-1823.
[3] Carlos DE LA PEÑA VIDAL: “Condado de Taboada, un título nobiliario litigado en sonado preito”, Nalgures, 12 (2016), pp. 225-226.
[4] ADPOU, Goberno, libro de Actas dos plenos: 22-X-1835.
[5] Fausto DOPICO: “Lucas José de los Dolores Labrada Romero”, Diccionario Biográfico electrónico. Real Academia de la Historia. Dispoñíbel en: https://dbe.rah.es/biografias/22751/lucas-jose-de-los-dolores-labrada-romero (consultado o 24/02/2022).
[6] AHPOu, Concello de Ourense, Correspondencia, C. 24383/15: 15-VII-1822.
Palencia, 1996. Graduado en Xeografía e Historia (2018) e Máster Universitario en Profesorado en Ensino Secundario Obrigatorio e Bacharelato (2019) pola UVigo, así como Máster Interuniversitario en Historia Contemporánea (2021) pola USC. Fun investigador contratado no grupo de Historia Contemporánea (HC1) da Uvigo (2018) e, actualmente, son investigador predoutoral en Protección do Patrimonio Cultural, dentro do devandito grupo de investigación. As miñas liñas de investigacións e publicacións baséanse no estudo das elites e do poder local desde a construción do Estado liberal, así como das institucións provinciais e municipais.
