Clara Reigosa Lombao
Durante a Guerra Civil e o franquismo, Galicia sufriu unha forte represión que obrigou ao éxodo a un gran número de persoas, especialmente aos países de América Latina, con Arxentina como principal receptor. Isto permitiu que Galicia se identificara nestes momentos en dous espazos distintos: a Galicia interior, na que a sociedade quedou reprimida baixo o réxime; e a Galicia exterior, formada polos inmigrantes e que foi fundamental para a continuación da arte e da cultura galega durante a ditadura e, sobre todo, a permanencia e recuperación desta coa chegada da democracia.
Os contactos entre a Galicia interior e exterior foron fundamentais para os fundadores do Museo Carlos Maside: Isaac Díaz Pardo, que permaneceu en Galicia, e Luis Seoane, emigrado a Arxentina. Malia que xa se coñecían, a súa relación consolidouse coa primeira viaxe de Díaz Pardo a Bos Aires nos anos 50. Viaxaba a Arxentina porque era consciente da carencia de referencias culturais que había na Galicia interior, e quería restablecer as conexións cos artistas da diáspora. A partir dese momento, o interese de ambos pola recuperación da memoria histórica e a identidade cultural de Galicia apréciase na súa relación epistolar, onde se pode ler o xerme para a creación do Museo, inaugurado en maio de 1970 no Castro de Samoedo (Sada).
Mais o Museo non nacera de repente. Díaz Pardo iniciara en 1949, no mesmo lugar onde se abriría o Museo, un taller cerámico que retomaba as ideas da fábrica de Sargadelos do século XIX, e co que quería recuperar a identidade cultural e o progreso industrial daquela iniciativa da Mariña lucense. En Arxentina, Seoane coñecía e estudaba diferentes propostas culturais e museolóxicas que vislumbraban a creación dun centro de arte para Galicia. Con estas ideas, ámbolos intelectuais crearon en 1963 o Laboratorio de Formas de Galicia, un proxecto industrial, editorial e museístico que quería reunir no complexo de Sada un centro cultural de vangarda similar á Bauhaus alemá.
O Museo naceu sen obra propia, e a súa colección baseouse nas doazóns e depósitos dos fundadores e dos propios artistas exiliados, que apoiaban a idea e o discurso que se propoñía: a recuperación do pasado histórico e cultural de Galicia e o retorno artístico da obra dos galegos exiliados. Recibiu o nome de Carlos Maside porque na súa persoa se recollía un período de produción artística comprometida co momento social e político, pero tamén porque Maside representaba o inicio do Movemento Renovador[1]. Así, podemos considerar o Museo Maside como un museo do exilio, aínda que non existe esa tipoloxía de museo, e moito menos naquel momento podía adquirir esa connotación.
Na transición democrática predominou o silencio e as reconciliacións políticas, o que imposibilitou a análise dos conflitos acontecidos no franquismo. A falta de leis e políticas culturais da memoria impediron que os artistas do exilio se incoporasen aos discursos expositivos dos museos de arte contemporánea. Cando se comezaron a crear museos dedicados ao exilio, xa nos anos 90, estes estaban enfocados a un único artista e ubicábanse no seu lugar de orixe, a modo de homenaxe a quen fora un dos seus veciños[2]. O Museo Carlos Maside foi pioneiro pola data na que se creou, 20 anos antes que estes museos, pero tamén porque propoñía un discurso xeracional e non só creaba unha institución na que se homenaxeara aos artistas do exilio, senón que quería ser, e foi, un centro de estudos, investigación e recuperación da cultura do pasado.
Incluso hoxe en día presenta un discurso innovador, 50 anos despois, tendo en conta que, por exemplo, o Museo Reina Sofía só lle dedica unha sala á arte do exilio (206, Surrealismo en el exilio español), na que se fai un esforzo por presentar a varios artistas desta xeración nunha mesma linguaxe estética. Cométese o erro de considerar que o punto de conexión entre eles é estético, cando en realidade estes artistas non están unidos polo estilo, senón pola súa condición de exiliados[3].
Pero como museo ligado a unha iniciativa privada, a súa estabilidade depende da flutuación económica da empresa, o grupo Sargadelos. Nos anos 80, a auxe que vivía permitiu a construción dun edificio ex profeso encargado ao arquitecto Andrés Fernández-Albalat, vangardista na súa concepción museolóxica e con claras referencias ás Maisons de la Culture francesas dos anos 60. O 2012 foi o peor momento para a empresa e, por ende, para o museo, co falecemento de Isaac Díaz Pardo. O edificio e as coleccións quedaron desatendidas, e o museo deixou de estar aberto ao público de forma permanente.
Dende o ano 2010, diferentes iniciativas por parte dos partidos políticos, a administración local ou a propia empresa, pedíronlle ao goberno autonómico a declaración do museo como BIC (Ben de Interese Cultural). Finalmente, en marzo de 2018, a Xunta de Galicia anunciaba o inicio dos estudos previos necesarios para proceder á incoación do museo como BIC.
É este un museo do exilio pouco coñecido e recoñecido, marcado pola política. A política franquista que levou ao exilio aos artistas que hoxe forman a colección do museo, a política cultural deseñada polos seus fundadores; e a política cultural actual que pode protexer, co paraugas do público, un patrimonio que aínda que en mans privadas, é de toda a sociedade.
Referencias
[1] Coñécese como Movemento Renovador ao grupo de artistas “Os Novos”, que nos anos 30 do século pasado estableceron novos modelos estéticos que adoptaron as linguaxes da vangarda e romperon co academicismo da arte galega precedente. Este Movemento é o que ten máis representación no Museo, xa que foron estes artistas os que se tiveron que exiliar e continuar coa sua produción artística nos países receptores.
[2] Exemplo destes museos son a Fundación e Museo Eugenio Granell de Santiago de Compostela, ou o Museo Esteban Vicente de Segovia, entroutros moitos.
[3] Real López, Inmaculada, El Museo Gallego de Arte Contemporánea Carlos Maside (Gijón: Trea, 2018), 51.
Bibliografía
Cegarra, Basilio. Atlas arte: Galicia. Vigo: Nigra, D.L., 1995.
Díaz Martínez, Manuel (trad.). “El movimiento renovador del arte gallego”. Espejo de paciencia, núm. 4 (1998): 37-39.
Real López, Inmaculada. El Museo Gallego de Arte Contemporáneo Carlos Maside. Gijón: Trea, 2018.
Vázquez Varela, Jose M., García Iglesias Jose M., Rosende Valdés, Andrés A., Ortega Romero, Mª del Socorro, Sobrino Manzanares, Mª Luisa. Historia del Arte Gallego. Madrid: Alhambra, 1982.
Concello de Sada. “Patrimonio inicia los trámites para declarar BIC el Museo Carlos Maside”. https://www.sada.gal/es/post/patrimonio-inicia-los-tramites-para-declarar-bic-el-museo-carlos-maside. (Data de consulta: 10 de maio de 2019).
La Opinión A Coruña. “El Parlamento pide a la Xunta que el Museo Carlos Maside sea Bien de Interés Cultural”. La Opinión A Coruña, 3 de novembro de 2010.
Consello da Cultura Galega.“Informe sobre o valor patrimonial do conxunto artístico e arquitectónico integrante do Museo de Arte Contemporánea Carlos Maside (o Castro-Sada)”. http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=4308. (Data de consulta: 10 de maio de 2019).
Lugo, 1996. Graduada en Historia da Arte pola Universidade de Santiago de Compostela (2018). Máster en Estudos Avanzados de Museos na Universidade Complutense de Madrid (2020). Actualmente realizo o M.A. en Museum Studies na New York University cunha beca de posgrao da Fundación Barrié. As miñas liñas de investigación céntranse en aspectos relacionados coa museoloxía e a museografía. Teño especial interese nas novas museoloxías e na concepción do museo como un espazo de educación e comunicación para todos os públicos.
2 comentarios en “O Museo Galego de Arte Contemporánea Carlos Maside. Un museo do exilio en perigo de extinción.”
Sería unha vergoña pra Galicia non declarar BIC o Museo Carlos Maside de Sada, tanto pola obra da colección coma pola arquitectura museística que representa o edificio de o gran arquitecto que foi Albalat. Agardo pois a feliz noticia.
Coma Historiadora da Arte Contemporánea suliño a importancia e representación do arte da Galicia exterior e os seus exiliados, coma xa se está a facer no resto do Reino de España con outros artistas exiliados. Tamen coma autora de o libro da Colección Básica de Galaxia sobre “A Arte”, e outras publicacións sobre a arte galega da vangarda no exilio ( Maruxa Maio, Castelao…etc.) síntome responsable e identificada fondamente co este proiecto e a suas demandas.
Carmen Pena
Madrid, 21 de Xuño de 2019
Sí, a verdade é que só nos queda esperar, pero é necesaria e fundamental a declaración BIC. Non só polo recoñecemento que merece, senón porque esperemos que sexa una vía para que o Museo volva funcionar e a colección teña unhas mínimas garantías de conservación.
Grazas polo interese!