Roque Sanfiz Arias
En 1962 o novel director soviético Andrei Tarkovski estreou A infancia de Iván (Ivanovo detstvo). Considerada como unha das mellores creacións do cine soviético, destaca o seu tratamento da fotografía que pretende trasladarnos á fronte de guerra. Non é propiamente cine bélico senón que ten un compoñente de cine de terror, mostrando o lado escuro que viviu quen loitou.
Iván é un rapaz de doce anos orfo dende que os alemáns mataron aos seus pais. Non se nos explica como logrou sobrevivir pero conseguiuno, sendo adoptado por uns soldados. A súa labor na fronte é utilizar o seu instinto e as súas habilidades para cruzar as liñas inimigas e conseguir información sobre a situación dos alemáns.
Iván acepta estas misións movido pola sede de vinganza. Os alemáns mataran aos seus pais e familiares, colgaran dous nenos como benvida aos rusos e queimaran libros na praza do seu pobo. A súa infancia foi quebrada polos alemáns pero en soños segue correndo polos campos coa súa irmá. Desta maneira a idea dos alemáns como bestas que víamos no primeiro artigo sigue viva.
Nunha das misións de recoñecemento Iván desaparece e non sabemos que pasa con el. Sucédense planos a modo de documental da batalla de Berlín, incluíndo un plano dos corpos de Goebbels e dos seus fillos; outro exemplo de infancia quebrada pola guerra. Nunha morea de documentos nazis uns soldados soviéticos atopan os arquivos de Iván onde está recollido que foi torturado e axustizado, acompañados dunha foto del desafiante. A tortura non é mostrada por Tarkovsky explicitamente mais introduce planos de paredes e barrotes ao tempo que berros. O espectador non ten que ver nada para imaxinar que pasou e sentir parte da dor que Iván debeu sufrir.
Malia que Iván pode ser visto como heroe de guerra que axuda á vitoria é máis ben tratado como unha vítima da guerra. Impulsado polo desexo de vinganza xoga a ser un adulto aínda que non segue sendo máis que un neno e o seu lugar non era a guerra. A infancia de Iván é unha chamada contra a guerra e a irracionalidade, representada polos alemáns.
O mesmo obxectivo seguiu perseguíndose no cine soviético ate o fin da URSS. En 1985 Brezhnev xa morrera e Gorbachov empezaba a dar os primeiros pasos da súa Perestroika. Nese mesmo ano saíu á luz Ven e mira (Idi i Smotri, 1985) dirixida por Elem Klimov. A última e máis famosa película do director soviético foi preparada para conmemorar o corenta aniversario da fin da guerra.
A pesar de ter pasado dúas décadas, hai un paralelismo nas liñas xerais con A infancia de Iván. O protagonista é tamén un rapaz bielorruso. Baixo a ocupación nazi únese aos partisanos e tras un tempo volve ó seu pobo na busca da súa familia. Ao chegar descobre como todo o pobo foi asasinado cruelmente polos nazis, marcando o punto de inicio do seu tormento.
Klimov é capaz de facernos sufrir na nosa pela a mesma dor que o protagonista ten, especialmente a través do son e a música. A diferencia de Tarkovsky, Klimov si que mostra explicitamente as masacres dos nazis, axudando á sensación de desconcerto e terror.
A escena final mostra a través dun primeiro plano a cara do rapaz que xa non é tal. A súa cara está deteriorada coma a dun ancián. A continuación dispara con rabia a unha fotografía de Hitler. Mentres escoitamos os disparos vemos imaxes de arquivo da vida de Hitler ate chegar á foto dun Hitler que aínda era bebé e estaba no colo da súa nai. Xusto neste momento os disparos acaban, mostrando a humanidade que os nazis non tiveron cos nenos.
Conclúe así esta pequena serie de artigos sobre a representación da Segunda Guerra Mundial no cine soviético na que vimos como a industria cinematográfica adaptouse ás necesidades e aos designios dos seus mandatarios.
Comezamos con películas que necesitaban remarcar os valores que debían loitar ao nazismo que ocupaba territorios soviéticos e enxalzar ás figuras da guerra. Na segunda parte vimos como era necesario representar na grande pantalla os sufrimentos dunha poboación que era testemuña directa da guerra e sentía como propia a rabia ante un evento que lle arrebatara familiares.
Neste último as películas son dunha calidade superior ás que preceden. Son directores de renome que supuxeron o punto máis álxido do cine soviético. Directores desta talla non escaparon de relatar a historia da súa Grande Guerra Patria. Adaptárono ao seu estilo e conseguiron crear dúas obras que a través de recursos cinematográficos intentan transmitir sensacións a un público que maiormente xa non viviu a guerra. Os obxectivos e os valores continuaron pero as formas e o público cambiaron, condicionando a forma de facer cine.
A infancia de Iván pode atoparse completa con lendas en castelán na canle de youtube de Mosfilm seguindo esta ligazón. Ven e mira está dispoñible con lendas en inglés na canle de YouTube de Belarus film nesta ligazón.
Fene, 1996. Graduado en Historia pola Universidade de Santiago de Compostela cunha estancia de nove meses na Universidade Jagiellonski de Cracovia. Estudei o máster de Historia Contemporánea na Universidade Autónoma de Barcelona. Actualmente curso o doutoramento na USC, investigando sobre a historia social do deporte en Galicia na primeira metade do século XX.
